Scrúdaigh taifid réadmhaoine ó roinnt de na foirgnimh is cráite in Éirinn chun tuiscint a fháil ar na cuimhní cinn ar a mbunús scanrúil atá inár gcartlanna.
De réir an tseanchais, tháinig strainséir chuig An Halla ar muin capaill oíche stoirmiúil amháin agus thug teaghlach Tottenham cuireadh isteach dó a bhí ina gcónaí ann ag an am. Agus í ag imirt cártaí leis an strainséir, scaoil an Bhantiarna óg Anne Tottenham cárta agus nuair a bhí sí ag cromadh síos chun é a fháil, fuair sí spléachadh ar an strainséir faoin mbord – bhí crúba scoilte aige in ionad na gcos! Leis sin, scinn an strainséir tríd an díon. Níor tháinig an Bhantiarna Anne chuici féin ón gcruachás agus cuireadh faoi ghlas í sa seomra taipéise, áit a bhfuair sí bás blianta ina dhiaidh sin. Thuairiscigh seirbhísigh agus baill teaghlaigh go bhfaca siad a taibhse ag fánaíocht sa teach san oíche. Ní rabhthas in ann an poll sa díon, an áit ar scinn an strainséir tríd, a measadh go raibh sí ina dhiabhal, a dheisiú riamh.
Ba é Raymond Le Gros ar Leithinis Rinn Duáin a thóg an chéad chaisleán sa 12ú haois. Athsholáthraíodh é in 1350 agus tugadh Halla Redmond air. I lár na 1600idí bronnadh tailte fairsinge ar an teaghlach Loftus i gCo. Loch Garman, níorbh fada go raibh Halla Redmond, Halla Loftus ina dhiaidh sin, mar phríomhshuíomh acu. Tá inscríbhinn ‘Henry Loftus of Loftus Hall Esq 1680’ le feiceáil ag Postersgate, baile fearainn gar den Halla. Bronnadh an teideal Marquis of Ely ar theaghlach Loftus níos déanaí. Idir 1872 agus 1884 dhein an 4ú Marquis athchóiriú ar an teach mar is fearr aithne air inniu.
Is é an taifead is luaithe atá aitheanta againn maidir leis An Halla i measc ár gcartlann ná cuimhneachán i gClárlann na nGníomhas do Ghníomhas Léasaithe agus Eisiúna dar dátaí 3 agus 4 Lúnasa 1736. Tá an Léas idir Nicholas Loftus, an duine ba shine, ón Halla agus a mhac ba shine agus an t-oidhre Nicholas Loftus, an duine b’óige, de pháirt amháin agus an Leifteanantghinearál Owen Wynne agus Robert Savage den pháirt eile. Tá an chuid Scaoileadh den ghníomhas i Quinquepartite, rud a chiallaíonn go bhfuil sé roinnte idir cúig pháirtí agus baineann sé leis an bpósadh beartaithe idir Nioclás óg agus Mary Hume. Sonraítear go leor tailte mar chuid den Léas agus Scaoileadh lena n-áirítear An Halla agus Teach Solais i gCo. Loch Garman.
Is é an taifead is luaithe atá aitheanta againn maidir leis An Halla i measc ár gcartlann ná cuimhneachán i gClárlann na nGníomhas do Ghníomhas Léasaithe agus Eisiúna dar dátaí 3 agus 4 Lúnasa 1736. Tá an Léas idir Nicholas Loftus, an duine ba shine, ón Halla agus a mhac ba shine agus an t-oidhre Nicholas Loftus, an duine b’óige, de pháirt amháin agus an Leifteanantghinearál Owen Wynne agus Robert Savage den pháirt eile. Tá an chuid Scaoileadh den ghníomhas i Quinquepartite, rud a chiallaíonn go bhfuil sé roinnte idir cúig pháirtí agus baineann sé leis an bpósadh beartaithe idir Nioclás óg agus Mary Hume. Sonraítear go leor tailte mar chuid den Léas agus Scaoileadh lena n-áirítear An Halla agus Teach Solais i gCo. Loch Garman.
Cé go bhfuil go leor idirbheart réadmhaoine taifeadta don teaghlach Loftus, agus d’Iarlaí nó Marquis Ely níos déanaí, níorbh fhiú dó taifid Chlárlann na nGníomhas a chuardach chun cuimhneacháin bhreise a aimsiú a bhain go sonrach leis an Halla. Mar sin féin, cabhraíonn taifid luachála linn úinéireacht an Halla agus cuid mhór den bhaile fearainn mórthimpeall air sa naoú haois déag agus tús an fichiú haois, agus suas go dtí an lá inniu, a rianú. D’fhan sé le Marquis Ely go dtí lár na 1900idí nuair a taifeadadh ainmneacha eile mar áititheoirí agus mar Léasóirí Láithreacha, agus rinneadh óstán de sna 1990idí.
Tógadh Túrtheach Chaisleán Léim an Eich thart ar 1480-1490. Leagadh cuid den túrtheach agus tháinig mainéir ceithre stór ina áit timpeall na bliana 1648 ag Conor O’Brien agus a bhean Máire Mhathuna ar a dtugtar Máire Rua O’Brien nó Red Mary freisin. Bhí an tríú fear céile a bhí ag Red Mary John Cooper ina Oifigeach Cromail. Creidtear gur phós sí é go straitéiseach chun a chinntiú go bhfanfadh an caisleán agus na tailte lena teaghlach. Chuaigh an caisleán ar aghaidh chuig a mac, an Ridire Donough O’Brien, sular thit sé ina fhothrach faoi dheireadh an 18ú haois.
Baineann go leor finscéalta le ‘Red Mary’, lena n-áirítear pósadh 25 uair agus mhair gach ceann acu bliain agus lá roimh an gcolscaradh. Líomhnaítear go gcrochfadh sí seirbhísigh a chuir isteach uirthi, go n-imreodh sí leatrom ar threaspásóirí agus go ndiúltódh sí cearta slí trína talamh. Agus an oiread sin conspóidí leanúnacha ann, deirtear gur tháinig deireadh go han-dona le ‘Red Mary’. Deirtear go bhfuil a taibhse rua le feiceáil in dhá áit dhifriúla, Cloch an Draoi in aice le Caisleán an Chláir, agus Caisleán Léim an Eich.
Tá dhá chuimhneachán shuimiúla aitheanta againn i gClárlann na nGníomhas faoin mainéir nó faoin gcaisleán a bhfuil os cionn 130 bliain eatarthu agus a léiríonn éagsúlacht i litriú Leamaneh.
Dátaí na gcuimhneachán is luaithe ón 11 Samhain 1730 idir Edward O’Brien Baronet agus Christopher O’Brien as Cill Eoin i gCo. An Chláir. Baineann an cuimhneachán le gníomhas léasa agus cuireann sé sonraí ar fáil faoi na foirgnimh agus na tailte seachtracha éagsúla atá in úsáid ‘na stáblaí sciobóil agus tithe amuigh eile leis an ngairdín úllord, na claiseanna, na móinéir agus an phlocóg agus na tithe glasa sin’. Taifeadann sé freisin eolas ar na tionóntaí roimhe agus ar chíos bliantúil. Léirítear ‘gur bhain Charles Creagh agus a sheirbhíseach Daniel McNamara agus anois ag Lucius Wilson taitneamh as na tailte ar feadh agus i rith a saolta ag Edward, Richard agus Michael Wilson mac an duine sin Lucius Wilson ag an gcíos bliantúil de £15’.
Is Gníomhas Aonpháirtí a cláraíodh ar 22ú Bealtaine 1866 é an dara cuimhneachán. Déanann sé aithris ar shocrú dar dáta 20ú Feabhra 1837 a bhain leis an bpósadh idir Lucius O’Brien, Barún Inse Uí Chuinn anois ó Dhrom Ólainn agus Mary Fitzgerald. Cuimsíonn sé tagairt do ‘Gach rud agus na tailte iomadúla sin lena n-áirítear an Caisleán agus tailte Léim an Eich atá suite i mBarúntacht Inse Uí Chuinn, Co. an Chláir’. Is é an ghné spéisiúil den taifead sin ná go dtugann sé ainm leanaí Bharún Inse Uí Chuinn agus sonraí ar shocraíochtaí éagsúla pósta dá leanaí ab óige as suim de £20,000. Gheobhadh an mac ba shine agus an t-oidhre a eastát agus a theideal le hoidhreacht.
Léiríonn an taifead luachála seo ar Léim an Eich Thuaidh ó 1855-1859 gurb é Michael Kenance áititheoir thailte an chaisleáin agus gurb é an Tiarna Inse Uí Chuinn an Léasóir Láithreach.
Tógadh an príomhdhaingean idir an 13ú agus an 15ú haois do Chlann Uí Bheannáin a dhein freastal ar Uí Chearúil ceannais. Níos déanaí, cuireadh an caisleán ar aghaidh trí phósadh do theaghlach Darby. Sa bhliain 1889 phós Jonathan Charles Darby Mildred Dill, a raibh an-suim aici san osnádúr agus a bhí ina húdar úrscéalta gotach. Bhí de theist ar Mildred séansanna a reáchtáil sa chaisleán a dúradh a dúisigh spioraid laistigh den chaisleán.
Cláraíodh gníomhas dar dáta 6ú Samhain 1889 ag Clárlann na nGníomhas.
Deonú Muirear Cíosa (cosúil le blianacht) a bhí sa ghníomhas idir Jonathan Charles Darby ó Chaisleán Léim Uí Bhánáin, Mildred Henrietta Gordon Dill, John Frederick agus Robert Charles Gordon Dill speisialtóirí ar an bpósadh beartaithe idir Jonathan agus Mildred. Deir an cuimhneachán go bhfaighidh Mildred muirear cíosa bliantúil £350 le linn a saoil agus, ar bhás Jonathan, go mbeadh an ceart aici cónaí agus úsáid a bhaint as an teach nó an caisleán ar a dtugtar Caisleán Léim Uí Bhánáin, na cróite, na gairdíní agus an troscán agus na hearraí tí. Chuirfí an réadmhaoin ar aghaidh chun mac den phósadh beartaithe sin nuair a bhainfeadh sé 21 bliain d’aois amach agus mura sroichfeadh aon mhac den sórt sin an aois sin, choinneodh Mildred an ceart chun cónaí sa teach ar feadh a saoil iomláin.
Laistigh de na cartlanna Luachála, sainaithnítear Caisleán Léim Uí Bhánáin ar Léarscáil Luachála an cheantair ó 1895.
Feicimid anseo an taifead Luachála ón tréimhse 1892 go 1896 chun Léim Uí Bhánáin a thaifeadann Jonathan C Darby mar áititheoir cheantar 1A a sainaithníodh i léarscáil 1895 den cheantar.
Creidiúintí Íomhánna
Íomhá An Halla le irpix.de
Íomhá Chaisleán Léim an Eich – Le Tony Webster – Saothar féin, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=31527013
Máire Rua O’Brien d’Íomhá Chaisleán Léim an Eich – le hÚdar anaithnid– Caisleán Dhrom Ólainn, Fearann Poiblí https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=88859319
Caiselán Léim Uí Bhánáin, Co. Uíbh Fhailí – le Mike Searle, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=52013343